De opvang van Oekraïeners: waar schuurt het en wat kan er beter?

Wat is jullie algemene indruk van de kwaliteit van de opvang?

Danique: “Over het algemeen gaat er veel goed in de opvang van Oekraïense ontheemden. We hebben veel positieve voorbeelden gezien van gemeenten die de opvang succesvol hebben ingericht. Er zijn wel grote verschillen tussen gemeenten, maar de meeste voldoen aan de kwaliteitseisen die op landelijk niveau gesteld zijn.”

Meltem: “Het lastige is dat die eisen beperkt waren, vanuit de gedachte dat de opvang van tijdelijke aard zou zijn. Nu de oorlog voortduurt, begint dat te schuren. Daarom hebben we in dit onderzoek gekeken naar een bredere set aan kwaliteitscriteria die niet verplicht zijn voor gemeenten.”

Danique: “Wanneer we vanuit die bredere set aan criteria kijken, zien we dat veel locaties een verbeteringsslag nodig hebben. Om die te kunnen doorvoeren, is het belangrijk dat gemeenten kunnen rekenen op de juiste ondersteuning en passende financiering vanuit het Rijk.”

Waar lopen gemeenten tegenaan?

Danique: “Toen de oorlog uitbrak, was er plotseling opvang en begeleiding nodig voor een grote groep mensen. Dat is best een opgave geweest voor gemeenten, die daarbij gelukkig ondersteund werden door een grote groep vrijwilligers. In de interviews die wij met ambtenaren van gemeenten hadden, gaven veel van hen aan dat ze proberen om zo goed mogelijk voor de bewoners te zorgen maar ook tegen beperkingen aanlopen, zoals de tijdelijke financiering, het personeelsgebrek en een groeiende zorgvraag. Soms moeten ze daarom ook een beroep op de solidariteit van bewoners om zich aan te passen aan de omstandigheden."

Hoe beoordelen ontheemden zélf de kwaliteit van de opvang?

Meltem: “Dat wisselt. We zien een duidelijk verband tussen de mate van privacy en de beschikking over eigen voorzieningen en het oordeel over de kwaliteit van de opvanglocatie. Ontheemden met een eigen kamer beoordelen de opvang gemiddeld als ruim voldoende, terwijl ontheemden die een kamer delen met vreemden over het algemeen niet tevreden zijn over hun situatie. Ik vond dat zelf een opvallende uitkomst uit ons onderzoek; dat gemeenten doen wat ze kunnen in suboptimale omstandigheden maar dat de perceptie onder een deel van de ontheemden toch negatief blijft omdat hun situatie uitzichtloos is en te lang duurt."

Hoe bijzonder is het om te spreken met de mensen om wie het uiteindelijk gaat: de Oekraïeners zelf?

Meltem: ‘Voor ons is dat vanzelfsprekend. We doen dat ook in onze andere onderzoeken rondom de opvang van Oekraïeners. Hoe kun je de kwaliteit van de opvang beoordelen zónder met deze groep zelf te spreken? Dat levert een veel duidelijker beeld op over de knelpunten die ontheemden ervaren. En daarmee kunnen wij veel scherpere aanbevelingen doen aan onze opdrachtgever.”

Danique: “Om een voorbeeld te geven: uit ons onderzoek onder Oekraïeners bleek dat transparantie in de kamertoewijzing voor hen een belangrijk thema is. Ze willen niet het gevoel krijgen dat de een wordt voorgetrokken ten opzichte van de ander. Dat gevoel kan ontstaan omdat er grote verschillen zitten in de kwaliteit van opvanglocaties. Dat waren we nooit te weten gekomen als we niet met de ontheemden zelf hadden gesproken. Maar het is wél een belangrijk punt om mee te nemen.”

Welke stappen kan het Rijk zetten om de kwaliteit van de opvang te verbeteren?

Meltem: “Gemeenten zijn verantwoordelijk voor de kwaliteit van de opvang, maar de belangrijkste knelpunten vragen om een landelijk oplossing. Om de opvang van Oekraïense ontheemden duurzaam te organiseren, is een langetermijnvisie met financiële afspraken voor meerdere jaren nodig.”

Danique: “Wij zien dat het gemeenten ook zou helpen als het Rijk zou ondersteunen in de organisatie van opvang voor mensen die specialistisch medische zorg of begeleiding nodig hebben en van mensen die voor overlast zorgen en daarom niet in de reguliere opvang kunnen verblijven.”

Wat kunnen gemeenten zelf doen om de kwaliteit van de opvang te verbeteren?

Danique: “We hebben gemeenten geadviseerd om - waar nodig- een verbeterplan op te stellen en daarin ook de ervaring van ontheemden zelf mee te nemen. We hebben ook aanbevolen om een klachtenprocedure op te stellen die (ook) beschikbaar is in het Oekraïens en die duidelijk naar alle bewoners wordt gecommuniceerd En ten slotte is transparantie erg belangrijk: zorg voor een onafhankelijke kamertoewijzing om (een gevoel van) voorkeursbehandeling te voorkomen.”

Danique: “Daarnaast zou het ontheemden helpen als gemeenten beter communiceren over procedures en instanties waar ze in Nederland terecht kunnen voor verschillende problemen, bijvoorbeeld door het opstellen van een routekaart."

Meltem: “Een aanbeveling die mij persoonlijk uit het hart is gegrepen, is het organiseren van onafhankelijke ondersteuning voor ontheemden die problemen ervaren in de opvang. Dat zou kunnen in de vorm van een onafhankelijke vertrouwenspersoon of begeleiding.”

Meer weten over dit onderwerp? Stuur Meltem of Danique een berichtje.